Général
-
Jean XXII (1316-1334)
-
Pour mémoire perpétuelle de la chose
-
XIV kalendas junii, anno sexto
-
-
Avignon
-
Bulle (ad perpetuam rei memoriam)
-
[Expédition] E1. FRANCE, Paris, Archives nationales, J 682/4.
-
[Expédition] E2. FRANCE, Paris, Archives nationales, J 682/4bis.
-
[Expédition] E3. FRANCE, Paris, Archives nationales, J 682/4ter.
-
Ici reprise d'Étienne Baluze, Guillaume Mollat, Vitae paparum Avenionensium. Nouvelle édition revue d'après les manuscrits et complétée de notes critiques, Paris : Letouzey et Ané, 1914-1922, vol. 3, n. LXVII, p. 356-371.
-
Coulon, Lettres de Jean XXII relatives à la France, n. 1419, d'après R.
-
Guillaume Mollat, Jean XXII. Lettres communes, n. 15442, d'après R.
-
Bernard Barbiche, Les actes pontificaux originaux des Archives Nationales de Paris, Cité du Vatican, 1975-1982, n. 2616, d’après E.
-
Bulla Joannis XXII continens declarationem nullitatis matrimonii olim contracti inter Karolum, regem Franciae, et Blancham de Burgundia.
-
Johannes episcopus, servus servorum Dei, ad perpetuam rei memoriam.
Hoc suscepti nobis indicat cura regiminis, hoc salus animarum expostulat et utilitas publica persuadet, ut conjunctos contra statuta canonum, adhibita maturitate debita, studeamus solvere, ipsisque abeundi ab invicem licentiam libenter impertiri. Hoc profecto in personis sublimibusa, quarum excessus divinam posset gravius majestatem offendere, gravioraque ex eis pericula possent subsequi et scandala suscitari, sunt observanda tenacius et promptius exequenda.
Sane dilecti filii nobiles viri Ludovicus, comes Clarimontis, et Milo, dominus de Noeriis, ac magistri Stephanus de Mornayo, decanus Sancti Martini Turonensis, et Petrus de Mortuomari, cantor Bituricensis ecclesiarum, carissimi in Christo filii Karoli, regis Francie et Navarre illustris, nuncii ad nostram presentiam destinati, in nostra fratrumque nostrorum presentia constitutib, presentibus quoque Petro Galvani, dicti regis, et Aymerico Mazerant, dilecte in Christo filie nobilis mulieris Blanche de Burgundia procuratoribus, insinuare nobis nomine regio curaverunt quod dudum inter regem et Blancham predictos, tunc infra annos nubiles constitutos, parentibus ipsorum procurantibus, de facto matrimonium extitit celebratum, in quo usque ad annos nubiles et post, annis pluribus persistentes, prolem tam masculinam quam femininam ex dicto matrimonio susceperunt.
Processu vero temporis, cum fidedigna relatio ad ipsius regis notitiam deduxisset quod diversa impedimenta, tam ex consanguinitatibus quam ex proximitate spirituali provenientia, dicto matrimonio obsistebant, sic quod nec illud de jure tenebat, nec ipsi persistere absque offensa divina poterant in eodem, idem rex volens peritorum consilio super hiis certius informari, cum pluribus sacre theologie magistris et doctoribus decretorum et legum professoribus deliberare curavit ; quorum in hoc resedit deliberatio, quod dictum matrimonium procul dubio non tenebat, nec in eodem ipsi contrahentes licite poterant remanere. Propter quod idem rex pater fieri cupiens, et ad Dei servitium, regnorum suorum regimen, omniumque fidelium fulcimentum prole legitima abundare, et an dictum matrimonium teneret vel non teneret Ecclesie judicio declarari, per procuratorem suum ad hoc legitime constitutum venerabilem fratrem nostrum Stephanum, Parisiensem episcopum, ejus et dicte Blanche ordinarium adire curavit ; dictusque episcopus, exposito sibi negotio hujusmodi, diligenter considerans qualitatem ipsius et dictarum excellentiam personarum, ut sollemnius et maturius acc cum majori gravitate, omni suspicione cessante, procederet in eodem, adhibuit sibi venerabilem fratrem .. episcopum Belvacensem et dilectum filium magistrum Gaufridum de Plexeyo, notarium nostrum, ut sibi assisterent in eodem, adhibendo sibi pro notariis publicis in hac causa dilectum filium magistrum Amisium, dictum le Ratif, de Aurelianis, decanum Parisiensis, et magistrum Guillelmum de Morcento, canonicum Laudunensis ecclesiarum, publicos apostolica auctoritate notarios, peritos in jure et expertos in facto ; dictamque Blancham citari fecit peremptorie ad diem certam in ipso citatorio insertam libello, in qua per se vel per procuratorem legitimum libello hujusmodi responderet et in hujusmodi causa procederet, prout justitia suaderet.
Qua die procuratore pro parte dicte Blanche constituto legitime comparente, ac juridictione dicti episcopi ad cautelam a partibus prorogata, liteque super dicto libello legitime contestata, ac juramento tam de calumnia quam de veritate dicenda prestito hinc et inde, factisque positionibus et oblatis pro parte regis ejusdem, et pro parte dicte Blanche ad eas responsionibus subsecutis, datis quoque articulis, et super eis productis testibus pro parte regis ejusdem, ipsorumque testium juramento recepto in presentia procuratorum partium earumdem, et examinatis eisdem, et attestationibus eorum in scriptis redactis, ante publicationem ipsarum procurator dicte Blanche excipiendo proposuit coram episcopo prelibato quod impedimenta objectad superius contra matrimonium antedictum eidem minime obsistebant, pro eo videlicet quod ipsum matrimonium dispensatio apostolica dicto regi et illi cum qua contraheret concessa precesserat, que impedimenta predicta omniae amovebat, quare dictum matrimonium contractum fore legitime asserebat.
Pro parte vero dicti regis fuit propositum replicando quod dicta dispensatio, tum propter impedimenta multiplicium consanguinitatum et affinitatum ex diversis prohibitis gradibus provenientium, tum etiam propter cognationem spiritualem ex eo contractam quod prefatus Karolus per matrem dicte Blanche una cum quibusdam aliis fuerat de sacro fonte levatus, de quibus in dicta dispensatione sufficiens mentio non fiebat, nec ad ea dicta dispensatio se aliquatenus extendebat, necnon quia in ipsa dispensatione multa suggesta fuerant que veritatem minime continebant, propter quod videbatur judicanda subreptitia, regi predicto nullatenus obsistebat, dictoque matrimonio robur prebere non poterat nec debebat. Post que prefatus episcopus considerans diligenter super dicta dispensatione apostolica multa resultare dubia, ex propositis hinc et inde, acf attendens quod ad summum pontificem pertinet suarum et predecessorum suorum dispensationum verba et super ea mota dubia declarare, expedientius reputavit quod ad nos prefatum negotium remitteretur instructum. Cui remissioni rex predictus sub certo modo et procurator dicte Blanche simpliciter consenserunt. Post que dictus Parisiensis episcopus decrevit remissionem ad nos fore hujusmodi negotii totius coram eo habiti faciendam, ita tamen quod si casu aliquo contingeretg quod per nos non diffiniretur negotium antedictum, illi per remissionem hujusmodi non fieret prejudicium quominus ipse dictum negotium posset resumere ac etiam diffinire.
Quare tam nuncii quam procuratores prefati ex parte regis et Blanche predictorum nobis humiliter supplicarunt ut dictumh negotium recipere ipsumque sicut exigebat negotii qualitas, cujus mora secum trahebat periculum, diffinire celeriter dignaremur, exhibentes nobis litteram ejusdem episcopi super dicta remissione confectam suaque procuratoria et processum habitum coram eo. Dictusque procurator Blanche predicte nobis exhibuit clausas carissime Johanne, Francie et Navarre regine illustris, et dilectarum in Christo filiarum nobilium mulierum Mathildis, comitisse Atrebatensis, et Blanche supradicte, in quibus quidem remissionis littera et processu sigilla Parisiensis ac Belvacensis episcoporum, ac magistri Gaufridi notariii predictorum erant appensa.
Aperta itaque dicte remissionis littera et perlecta, perlectis quoque procuratorum procuratoriis predictorum, nos, quos astringit debitum officii pastoralis ut ad submovenda filiorum pericula sollicite intendamus ipsisque adversus illa curemus salubriter providere, negotium prefatum recepimus, intendentes illi, dante Domino, congruum finem dare, ac volentes et predicentes expresse quod, si per nos contingeret dictum negotium minime terminari, dicto Parisiensi episcopo circa cognitionem ipsius, sij et prout ante remissionem hujusmodi competebat, salvum per omnia remaneret. Intendentes itaque procedere in negotio supradicto, presentibus venerabilibus fratribus Berengario, Tusculanensi, et Raynaldo, Ostiensi episcopis, et dilectis filiis nostris Petro, tituli Sancte Susanne, Gaucelmo, tituli Sanctorum Marcellini et Petri, et Symone, tituli Sancte Prisce, presbiteris, Bertrando, Sancte Marie in Aquiro, et Arnaldo, Sancti Eustachii dyaconis cardinalibus, in aula episcopali Avinionensi, ubi dudum teneri consistorium consuevit, presentibus quoque nunciis et procuratoribus antedictis, et recognitis ab eisdem procuratoribus mutuo tam sigillo regis ejusdem in procuratorio suo appenso quam signis et subscriptionibus notariorum in procuratorio predicte Blanche subscriptorum, necnon sigillis in actis dicti processus in publicam formam redactis ac etiam in scriptura attestationum nondum publicatarum pendentibus, sigillis quoque litterarum clausarum regine, comitisse, [et] Blanche predictarum recognitis, a procuratoribus antedictis, eisque instantibus et supplicantibus, attestationes aperuimus et publicavimus supradictas. Post quek attestationes et processum predictos videri et examinari ac rubricari attestationes easdem fecimus diligenter, ac deinde super dictis attestationibus etl processu collationem cum fratribus nostris habuimus diligentem.
Et licet nuntii et procuratores predicti nobis cum instantia supplicarent ut in dicto concluderetur negotio et ad sententiam proferendam procedere deberemus, nos tamen, attendentes pericula varia que ex defectu, si quis forsan in hiis occurreret, possent sequi, ac obviare periculis talibus cupientes et negotio tam arduo salubriter providere, non recedentes a processu coram dicto Parisiensi episcopo habito sive facto, nec ab eodem recedere aliquatenus intendentes, quod nos ex nostro officio tam super processu coram dicto Parisiensi episcopom habito quam super principali negotio informaremur simpliciter et de plano, absque strepitu judicii et figura, decrevimus expedire.
Ad informationem itaque hujusmodi ex nostro officio procedentes, ibidem produci coram nobis fecimus procuratoria per procuratores partium predictarum coram [dicto] Parisiensi episcopo exhibita et producta ; recognitisque sigillo appenso in procuratorio dicti regis ac signis et subscriptionibus notariorum per quos subscriptum fuerat procuratorium dicte Blanche, petitionem oblatam coram prefato episcopo pro parte dicti regis, et responsionem ad ipsam per procuratorem dicte Blanche ejus nomine subsecutam, dictis procuratoribus recognoscentibus, videlicet dicti regis se petitionem obtulisse predictam, ac dicte Blanche se fecisse responsionem prescriptam, ipsos interrogavimus utrum persisterent in contentis in petitione et responsione predictis. Ad que quidem sic respondente procuratore dicti regis, procurator Blanche predicte respondit quod dictan Blancha eidem post responsionem predictam direxerat quod ex hujusmodi matrimonio conscientiam graviter lesam habuerat et habebat, quia, sicut intellexerat, dispensatio apostolica se ad omnia impedimenta matrimonii supradicti minime extendebat, quare in responsione predicta persistere, salva conscientia, non valebat.
Subsequenter autem positiones et articulos ad dictum negotium principalius pertinentes ac responsiones ad eosdem factas ibidem legi fecimus, interrogantes procuratores predictos an per procuratorem dicti regis fuerint coram dicto episcopo Parisiensi exhibiti positiones et articuli supradicti, et an in illis persisteret in presenti, procuratorem quoque dicte Blanche an dicta Blancha respondisset in positionibus et articulis, prout superius fuit lectum, et an in illis responsionibus presentialiter vellet stare. Quibus respondentibus premissa fuisse exhibita, facta et responsa, ut superius est expressum, ac in illis se velle persistere, receptoque ab utroque juramento de calumpnia et veritate dicendo, perstiterunt in propositis et responsis.
Post que, presentibus ibidem nuntiis et procuratoribus supradictis, quosdam ex fratribus nostris sancte romane Ecclesie cardinalibus et nonnullos alios testes omni exceptione majores, ab eis in dictorum procuratorum presentia juramento recepto, ipsos specialiter super diversis consanguinitatibus et proximitate spirituali quibus in gradibus prohibitis dicti rex et Blancha dicebantur esse conjuncti per prefatos R[aynaldum], Ostiensem episcopum, et P[etrum], tituli Sancte Susanne presbiterum, ac Bertrandum, Sancte Marie in Aquiro dyaconum cardinales, etiamo examinari fecimus diligenter, committentes eisdem quod alios super predictis possent testes recipere et examinare, prius ab eis juramentis receptis de quibus eis expediens videretur. Qui dicta testium predictorum per nos receptorum et nonnullorum aliorum receptorum per ipsos in scriptis redigi per notarios ad hoc deputatos fideliter facientes, nobis attestationes hujusmodi, presentibus et astantibus nobis venerabilibus fratribus nostris Tusculano et Ostiensi episcopis, P[etro] tituli Sancte Susanne, et Gaucelmo, tituli Sanctorum Marcellini et Petri, Symone, tituli Sancte Prisce presbiteris, B[ertrando], Sancte Marie in Aquiro, et Arnaldo, Sancti Eustachii dyaconis cardinalibus, nobis attestationes hujusmodi presentarunt, ipsasque, instantibus et supplicantibus procuratoribus supradictis, duximus publicandas.
Post que, interrogati procuratores si volebant aliud in vel super negotio antedicto sive super processu coram nobis vel coram dicto episcopo habito proponere, producere vel probare, procurator Blanche predicte coram nobis exhibuit litteras apostolicasq super dicta dispensatione confectas, quas etiam exhibuerat in processu habito coram episcopo Parisiensi predicto, procurator vero dicti regis exceptiones seu replicationes per ipsum alias contra dispensationem propositas supradictamr et exhibitas in judicio coram Parisiensi episcopo supradicto ibidem proposuit coram nobis, asserentes procuratores predicti se nolle ulterius aliquid proponere, excipere, replicare, dicere, exhibere vel producere, sed quod parati erant renuntiare et in causa, quantum ad utrumque processum concludere memorata. Cumque instarent ut ad hecs ipsos admittere deberemus, ipsorum supplicationibus duximus annuendum. Renuntiantibus itaque et concludentibus procuratoribus antedictis quoad processus predictos et quemlibet eorumdem, nos quoque quantum ad utrumque habuimus pro concluso. Demum autem visis, examinatis et diligentius recensitis tam actis aliis quam attestationibus, in hujusmodi causa tam coram nobis quam coram prefato Parisiensi episcopo habitis atque factis, ac super ipsis deliberatione cum fratribus nostris prehabita diligenti, presenti die, consistorium cum fratribus rostris hora solita celebrantes, quampluribus prelatis necnon auditoribus palatii nostri et aliis capellanis nostris ad id specialiter convocatis, aliisque personis diversis tam clericis quam laycis ibidem presentibus, nuntiis quoque et procuratoribus supradictis comparentibus in dicto consistorio coram nobis, fuit pro parte nuntiorum et procuratorum ipsorum nobis humiliter et cum instantia supplicatum ut causam et negotium hujusmodi secundum Deum et justitiam per diffinitivam sententiam terminare dignaremur, non obstantibus si forte dicta dies ratione Rogationum seu letaniarum, que tunc fiebant, reputaretur apud aliquos feriata ; quas ferias, si que essent, dignaremur quantum ad istud negotium amovere, omnemque defectum, si quis foret in processibus antedictis, supplere de apostolice plenitudine potestatis. Nos itaque attendentes quantum posset mora affere periculum in negotio antedicto, illique volentes per maturam expeditionem negotii obviare, eorum supplicationibus annuentes, de fratrum nostrorum consilio ordinavimus, decernendo quod ea que presenti die facta sunt et que fient in seu super negotio antedicto, non obstante quod feriata existat, perinde valeant roburque plenum obtineant firmitatis ac si dicta dies non existeret feriata, super hoc dispensantes de apostolice plenitudine potestatis, de eorumdem fratrum consilio nichilominus dispensantes, super defectibus, si qui forsan occurrerent in processibus antedictis, ipsosque supplentes, quantum possumus, etiam de apostolice plenitudine potestatis. Dei itaque nomine invocato, summatim recitatis processibus antedictis ac littera remissionis dicti Parisiensis episcopi, libello quoque in dicta causa oblato coram dicto Parisiensi episcopo, ac procuratoriis per que procuratores predicti ad prosequendum coram nobis hujusmodi negotium fuerant constituti, supplicationibusque a dictis procuratoribus nobis factis, necnon et littera apostolica super dicta dispensatione confecta, litteris insuper regine, comitisse et Blanche predictis, ibidem perlectist, per quas quidem nobis humiliter supplicabant ut dictam remissionem recipere ac negotium ipsum mediante justitia terminare celeriter dignaremur, ad ferendumu diffinitivam sententiam in causa predicta, de eorumdem fratrum consilio, deliberatione prius diligenti prehabita cum eisdem, processimus in hunc modum. Quia per proposita et probata primo coram dicto episcopo Parisiensi et subsequenter coram nobis evidenter apparet et clare prefatos regem et Blancham quarto consanguinitatis gradu ex utroque latere respectu unius stipitis et tertio ex utroque similiter latere respectu alterius stipitis esse conjunctos, constat etiam prefatam Mathildem, comitissam Attrebatensem, fore genitricem Blanche prefate, et quod eadem comitissa una cum pluribus aliis dictum regem de sacro fonte levavit, sicque comitissa ipsa matrina et dicta Blancha soror spiritualis sunt dicti regis effecte, quarum profecto consanguinitatum predictarum quelibet ac spiritualis ipsa proximitas inter ipsum regem et Blancham predictam contracta sufficit ad impediendum non solum contrahendum matrimonium inter ipsos regem et Blancham, sed contractum etiam dirimendum, nisi auctoritate Sedis apostolice impedimenta prefatav per sufficientisw dispensationis beneficium sint sublata, constatque insuper evidenter ex forma dispensationis predicte tam coram episcopo Parisiensi prefato quam coram nobis exhibite pro parte dicte Blanche et ex aliis propositis et probatis quod illa nequaquam impedimenta expressata superius comprehendit, nec ad illa omnia aliquatenus se extendit, ipsos regem et Blancham volentes a vinculo quo occasione dicti matrimonii mutuo tenebantur astricti solvere ac ipsorum cuilibet quantum ad dictum matrimonium attinet abeundi quo voluerint licentiam impertiri, sententiam inter ipsos divortii proferentesx, pronunciamus et sententialiter declaramus dictum matrimonium nullum esse nec fuisse de jure, ipsis et eorum cuilibet impertientes licentiam ad vota alia transeundi, prefato matrimonio non obstante.
Tenor autem dicti libelli in hujusmodi causa oblati talis est :
« Coram vobis, reverendo in Christo patre domino Stephano, permissioney divina episcopo Parisiensi, asserit et proponit Petrus Galvani, procurator et procuratorio nomine incliti et serenissimi principis domini Karoli, Dei gratia Francie et Navarre regis, quod predictus dominus Karolus de facto dumtaxat clandestine, bannis omissis, et alias minus legitime contraxit matrimonium cum domina Blancha, quondam comitis Burgundie filia, sibi in gradibus prohibitis et diversis consanguinitatibus et respectu diversorum stipitum attinente, et utroque ipsorum infra tempora pubertatis tunc temporis existente, ex quibus causis et alias de jure sibi non potuit dicta Blancha matrimonialiter copulari, nec potest ulterius idem princeps in predicta conjunctione sic illicita absque sue anime detrimento et multorum gravi scandaloz remanere. Quare petit dictus procurator pronuntiari et per sententiam declarari de jure dictum matrimonium nullum fuisse et esse, et eidem domino regi licentiam impertiri cum altera libere contrahendi. Et predicta petit omni modo et forma cum quibus meliusaa sibi licet, non astringens se nisi ad ea dumtaxat probanda que sibi sufficere poterunt de premissis ad propositum consequendum. Et protestatur de declarando, addendo et minuendo quotiens opus erit ».
Item tenor litterarum apostolicarum dispensationis predicte talis est :
« Clemens, episcopus, servus servorum Dei, dilecto filio nobili viro Karolo, nato carissimi in Christo filii nostri Philippi, regis Francie illustris, salutem et apostolicam benedictionem.
Romanus pontifex concessam sibi desuper in clavium collatione celestium plenitudinem potestatis non solum erga personas inferiores, sed etiam quantacumque sublimitate pollentes exercet relaxando nonnunquam sacrorum rigorem canonum, ac de benignitatis gratia indulgendo quod eorum severitas interdicit, prout cum Deo conspicit salubriter expedire. Cum itaque regalis tua progenies cum personis sublimibus tam prope quam longe positisab quasi sit adeo propagata quod vix eis aliquam reperis quam secundum exigentiam tui status tibi possis decenter absque dispensationis gratia matrimonialiter copulare, nos tuis supplicationibus inclinati, quod cum aliqua que tibi in tertio consanguinitatis seu affinitatis gradu ex utroque latere aut in tertio et quarto seu etiam in quarto tantum ex utroque latere sit conjuncta matrimonium licite contrahere valeas, impedimento quod ex consanguinitate et affinitate predictis et publice honestatis justitia provenit non obstante, tecum et cum illa cum qua contrahere volueris, ut tecum libere contrahere possit auctoritate apostolica dispensamus, prolem suscipiendam a vobis ex hujusmodi matrimonio legitimam nuntiantes de apostolice plenitudine potestatis.
Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostre dispensationis et nuntiationis infringere vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attemptare presumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli, apostolorum ejus, se noverit incursurum.
Datum Pictavis, nono kalendas junii, pontificatus nostri anno secundo1 ».
Item tenor procuratorii dicti regis talis est :
« Karolus, Dei gratia rex Francie et Navarre, universis presentes litteras inspecturis salutem.
Noveritis quod cum inter nos seu procuratorem nostrum, ex una parte, et Blancham de Burgundia seu ejus procuratorem, ex altera, quedam causa nullitatis matrimonii olim de facto contracti inter nos et predictam Blancham coram Parisiensi episcopo fueris aliquamdiu ventilata et processum in causa predicta tam pro nobis quam contra nos, citra tamen publicationem testium, fuerit coram ipso, et demum totum negotium certo modo ad cognitionem, ordinationem et decisionem sanctissimi patris in Christo Johannis, divina providentia sacrosancte romane et universalis Ecclesie summi pontificis, per predictum Parisiensem episcopum sit remissum, nos omnia et singula facta coram prefato Parisiensi episcopo per procuratores nostros hactenus in predictis insimul vel divisim ex certa scientia rata et grata habentes, ad predictum negotium prosequendum coram ipso sanctissimo patre facimus et constituimus procuratorem specialem dilectum nostrum magistrum Petrum Galvani, clericum, dantes et concedentes [eidem] plenam et liberam potestatem agendi pro nobis et nomine nostro coram prefato sanctissimo nostro patre super dicti matrimonii nullitate, jurandique de calumpnia et quodlibet aliud juramentum in nostram animam subeundi, et super factis vel in totum noviter faciendisac circa nullitatem dicti matrimonii procedendiad et processum predictum continuandi, et super eo renuntiandi et concludendi, et consentiendi quod ex dicto processu per prefatum sanctissimum Patrem sententia proferatur, etiamsi forsan circa dictum processum defectus aliquis posset esse, dictamque sententiam audiendi, et substituendi unum vel plures procuratores quotiens voluerit loco sui sub consimili potestate, et alia omnia et singula faciendi que nos possemus facere, si presentes nos contingeret interesse, quecumque sint et cujuscumque status, etiamsi sint talia que mandatum exigant speciale, ratum et gratum nosae in perpetuum habituros quicquid per dictum procuratorem nostrum vel substituendos ab eo in predictis et ea tangentibus actum, gestum fuerit vel aliter quomodolibet procuratum, omnibus quorum interest vel interesse poterit in futurum tenore presentium promittentes, necnon judicatum solvi cum suis clausulis sub nostrorumaf bonorum omnium ypotheca, ipsum et substituendos ab eoag relevantes a quolibet onere satisdandi, non intendentes ex hoc potestatem alias sibi datam seu ceterisah a nobis ad prosecutionem hujusmodi negotii constitutis quomodolibet revocare. In quorum testimonium presentes litteras sigillo nostro fecimus sigillari.
Datum in abbatia regali juxta Pontisaram, die XIIII mensis aprilis, anno Domini MCCCXXII ».
Item tenor procuratorii ejusdem domine Blanche talis est :
« In nomine Domini, amen. Per hoc presens publicum instrumentum cunctis pateat evidenter quod, anno ejusdem MCCCXXJai [1322, n. st.], indictione quinta, mense aprilis, ejusdem mensis die sexta, sanctissimi patris et domini domini Johannis, divina providentia pape XXIJ, pontificatus anno sexto, in mei et discreti viri magistri Guillelmi de Murcento, notariorum publicorum et infrascriptorum testium presentia constitutus, discretus vir Aymericus Mazerant, procurator nobilis mulieris domine Blanche de Burgundia, eidem Blanche, domine sue, presenti exposuit qualiter venerabilis vir magister Petrus Galvani, procurator domini regis, ex una parte, et ipse Aymericus, procurator et procuratorio nomine ipsius domine Blanche, ex altera, ab eo tempore quo ipsa respondit positionibus datis per predictumaj procuratorem prefati excellentissimi principis domini Karoli, Francie et Navarreak regis, in causa nullitatis matrimonii inter prefatum dominum regem et predictamal dominam Blancham mota per procuratorem dicti domini regis contra dominam sepedictam coram reverendo patre domino Parisiensi episcopo dum erat procedendumam, sibi intelligibiliter et lingua materna seriatim recitando quod procurator domini regis in dicta causa produxerat multos testes de quibus in presentia ipsius domine fuerant nominati, qui juraverunt in presentia ipsius procuratoris, et fuerant examinati per predictum dominum Parisiensem episcopum una cum reverendis in Christo patribus domino Johanne, divina providentia episcopo Belvacensi, et domino Gauffrido de Plexeyo, domini pape notario, et quod idem Aymericus proposuerat exceptionem ad finem quod dictum matrimonium non sit nullum de dispensatione pretextu cujus dictum matrimonium fuit factum, et de predicta dispensatione fidem fecerat inter acta, et quod contra dictam dispensationem multa fuerant per partem aliam replicata, et auditi fuerant multi testes super articulis dicte cause, in quibus factum dictarum replicationum erat contentum, ut dixit, et quod circa hecan fuerat per predictum dominum episcopum de voluntate partium ordinatum, et qualiter propter statum cause et personarum et ratione dicte dispensationis apostolice Sedis sepedicteao et ex aliis causis in relatione et remissione contentis, dominus Parisiensis episcopus ad dominum nostrum summum pontificem et ipsius Sanctitatem causam predictam et totum ejus processum duxerat remittendosap, et octavam diem maii ad comparendum peremptorieaq coram predicto domino nostro papa vel interim, si commode potuerint, predicto domino regi et ejus procuratori et eidem domine Blanche et ipsi Aymerico, sicut procuratori suo et procuratorio nomine domine sepedictear duxerat assignandum ad se et dictum processum presentandum et ulterius in negotio procedendum, quibus remissioni et assignationi idem procurator consenserat, ut dicebat idem Aymericus, nomine procuratorio ejusdem domine et de voluntate sua, et quod dicta domina deliberaret super hiis quid ulterius vellet agi. Que predicta domina Blancha, ex certa scientia et sine deceptione qualibet, ut dicebat, sed consultaas et deliberatione habita precedenterat, ut dixit, respondit quod premissa omnia et singula et totum processum dicte cause et omnia et singula facta et habita circa eum rata et grata habebat, et ea quantum ipsam tangebant approbabat, et promisit se ea omnia rata in perpetuum habituram; necnon et eidem Aymerico dedit et concessit generalem potestatem et speciale mandatum comparendi pro ipsa coram domino nostro papa, et dictum negotium prosequendi et defendendi ipsam in romana curia, et consentiendi quod super causa predicta in predicta romana curia sententia proferatur ex processu habito vel habendo solenni et non solenni, et cetera omnia ibidem faciendi que ipsa posset facere quoquo modo, si in curia personaliter presens esset, quecumque sint et cujuscumque status seu conditionis existant, sive in agendo, sive in defendendo, sive alia quevis faciendo circa negotium sepedictum, etiamsi talia fuerint que mandatum exigant speciale. Et nichilominus potestatem alias eidem et ceteris procuratoribus suis a se datam, etiam circa prosecutionem dicti negotii coram domino nostro summo pontifice faciendam, firmitatem in omnibus et per omnia voluit obtinere, dans etiam eidem potestatem substituendi unum vel plures quotiens voluerit loco sui sub consimili potestate, promittens se ratum et gratum habituram quicquid per procuratores suos vel substituendum ab eodem Aymerico actum, gestum fuerit, vel aliter quomodolibet procuratum et judicatum solvi sub suorum bonorum ypotheca. Et requisivit nos, notarios publicos infrascriptos, ut eidem Aymerico de hiis faceremus publicum instrumentum. Acta sunt hec anno, indictione, mense, die et pontificatu predictis, apud Castrum Gaillardi, Rothomagensis dyocesis, presentibus discretis viris domino Johanne Chevilly, presbitero beneficiato in Parisiensi ecclesia, magistro Petro de Novavilla, licentiato in legibus, canonico ecclesie Duacensis, Atrebatensis dyocesis, Petro de Thoulis, Petro dicto la Vache, armigeris, Johanne de Noa, clerico, Egidia de Pormor, relicta Guillelmi de Villaribus quondam et Johanna de Blaincourt, familiaribus dicte Blanche. Et ego Amisius, dictus le Ratif, de Aurelianis, clericus, sacrosancte romane Ecclesie auctoritate notarius publicus, premissis omnibus et singulis, prout sunt specificata superius et narrata, una cum notario publico et testibus supra et infra scriptis presens interfui, ea vidi et audivi, et in publicam formam fideliter redegi, meque in presentiau publico instrumento, inde confecto, subscripsi in testimonium premissorum, et illud ad instantiam dicte Blanche signo meo solito signavi rogatus. Et ego Guillelmus de Morcento, clericus Parisiensis dyocesis, publicus auctoritate apostolica notarius, premissis omnibus et singulis, prout sunt specificata superius et narrata, una cum notario publico et testibus supra scriptis presens interfui, ea vidi et audivi, et in publicam formam redegi, meque in presenti publico instrumento inde confecto subscripsi in testimonium premissorum, et illud ad instantiam dicte Blanche signo meo solito signavi rogatus ».
Item tenor supplicationis per procuratorem dicti regis nobis oblate talis est :
« Sanctitati Vestre significat Petrus Galvani, procurator et procuratorio nomine excellentissimi principis domini Karoli Francie et Navarre regis illustris, quod, cum olim inter prefatum dominum regem et nobilem mulierem dominam Blancham de Burgundia, sibi spirituali cognatione necnon et pluribus consanguinitatibus a diversis stipitibus procedentibus et in ipsorum pluribusav et diversis gradibus attinentem, ipsorum utroque infra pupillarem etatem matrimonii non capacem tunc temporis existente, clandestine et alias illegitime, multis etiam aliis impedimentis concurrentibus inter ipsos, de facto dumtaxat illicitum et dampnatum matrimonium contraxeruntaw, licet prefati contrahentes impedimenta predicta tunc temporis ignorarent, demum vero cum impedimenta hujusmodi ad ipsius domini regis certam et indubitatem notitiam pervenissent, idem dominus rex ex hiis plurimum conscientiam habens lesam, super ipsius matrimonii nullitate fecit dictam dominam Blancham seu procuratorem suum coram reverendo in Christo patre domino Stephano, Parisiensi episcopo, judice competenti, solenniter evocari, et libellum obtulit contra ipsam, et per partem prefate domine coram Parisiensi episcopo prefato lite legitime contestata, juramentoque de calumpnia hinc et inde factis quibusdam positionibus et articulis, et ad ipsas positiones responsionibus per dictam dominam subsecutis, testibus pluribus clare fame, opinionis integre et omni exceptione majoribus super predictis articulis per partem domini regis productis et examinatis, et eorum depositionibus per fideles et expertos notarios fideliter in scriptis positis et redactis, necnon et quadam dispensatione per modum defensionis proposita pro parte dicte domine Blanche, et contra ipsam efficacibus rationibus replicatis, et alias processo solenniter et canonice usque ad publicationem depositionum testium predictorum coram prefato Parisiensi episcopo in presentia reverendorum patrum dominorum Johannis, Belvacensis episcopi, et Gauffridi de Plexeyo, notarii vestri, qui ad preces ejusdem episcopi continue predictis omnibus et singulis astiterunt, idem episcopus causam predictam et ejus processum necnon et depositiones testium predictorum minime publicatas ex certis causis Sanctitati Vestre, sub suo et predictorum reverendorum patrum dominorum episcopi et Gauffridi sigillis interclusas, de consensu partium predictarum, canonice certoax modo duxerit remittendum, ut per ipsam Sanctitatem dicte cause finis salubris imponatur, sicut hec et alia in ipsius cause processu et in relatione super hoc per sepedictum episcopum nobis facta plenius continentur.
Quare supplicat quatinus, licet vestre beatitudinis benignitas gratiose in receptione favorabili predictorum processus, attestationum et relationis super reservatione jurisdictionis sepefati Parisiensis episcopi, quatinus circa predicta competere sibi potest, duxerit providendum, dignetur ipsa Sanctitas perficere celeriteray quicquid ad perficiendum dictum processum viderit superesse, et si defectum aliquem repererit in predictis, quod etiam illud dignetur supplere benigniter de sue plenitudine potestatis, necnon et per suam diffinitivam sententiam juxta formam dicti libelli ejusdem cause absque strepitu judicii et figura celerem et salubrem dare finem, cum personarum et negotii qualitas hoc requirat, et ad hoc accesserit et accedat adhuc consensus partium predictarum ».
Item tenor supplicationis per procuratorem dicte Blanche nobis oblate talis est :
« Sanctitati vestre supplicat Aymericus Mazerant, procurator et procuratorio nomine nobilis mulieris domine Blanche de Burgundia, quod, cum super nullitate matrimonii olim inter excellentem principem dominum Karolum, regem Francie et Navarre illustrem, et ipsam dominam Blancham contracti, idem dominus rex seu ipsius procurator, ejus nomine, dictam dominam Blancham coram reverendo in Christo patre domino Parisiensi episcopo ad judicium fecerit evocari et libello per procuratorem dicti domini regis oblato, et lite super ipso legitime contestata, juramentoque hinc et inde de calumpnia factis quibusdam positionibus et articulis per partem dicti domini regis, et per dictam dominam Blancham responsionibus subsecutis, et productis pluribus testibus super dictis articulis, idem Aymericus, habita deliberatione coram domina sepedictaaz et ipsius amicis et consiliariis, proposuerit defensiones que dicte domine super causa predicta competere poterant et debebant, et fidem quam potuit fecerit de eisdem, et quibusdam replicationibus propositis contra ipsas, et alias processo coram prefato episcopo inter predictas partes usque ad publicationem depositionum testium predictorum, idem episcopus ex certis causis dictam causam et ejus processum, necnon et depositiones dictorum testium minime publicatas Vestre remiserit Sanctitati de consensu partium predictarum, sicut in predicto processu et relatione per sepefatum episcopum super hiis vobis facta plenius continetur, quos processum et relationem una cum predictis attestationibus idem procurator in presentia partis alterius, secundum mandatum ipsius episcopi super hoc sibi factum, Sanctitati vestre, die mercurii proxime preterita, presentavit, quatinusba ipsi placeat Sanctitati ulterius in predicta causa procedere summarie et de plano, absque strepitu judicii et figura, et si quid minus canonice factum fuerit in predictis, illud supplere dignetur de vestrebb plenitudine potestatis, et secundum Deum et justitiam celeriter dictam causam per vestram diffinitivam sententiam terminare ».
Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostre pronuntiationis, declarationis et concessionis infringere, vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attemptare presumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli, apostolorum ejus, se noverit incursurum.
Datum Avinione, XIIII kalendas junii, pontificatus nostri anno sexto. -
(a) solemnibus, Bal.
-
(b) constituti presentia, Bal.
-
(c) et, Bal.
-
(d) Bal. (omission)
-
(e) omnia predicta, Bal.
-
(f) Bal. (omission)
-
(g) contingeret aliquo, Bal.
-
(h) Bal. (omission)
-
(i) Bal. (omission)
-
(j) sicut, Bal.
-
(k) quod, Bal.
-
(l) ac, Bal.
-
(m) episcopo Parisiensi, Bal.
-
(n) predicta, Bal.
-
(o) Bal. (omission)
-
(p) et, Bal.
-
(q) Bal. (omission)
-
(r) supradictam propositas, Bal.
-
(s) hoc, Bal.
-
(t) Bal. (omission)
-
(u) proferendum, Bal.
-
(v) prefata impedimenta, Bal.
-
(w) sufficiens, Bal.
-
(x) pronuntiantes, Bal.
-
(y) provisione, Bal.
-
(z) scandalo gravi, Bal.
-
(aa) Bal. (omission)
-
(ab) Bal. (omission)
-
(ba) quod, Bal.
-
(ac) faciendum, Bal.
-
(bb) sue, Bal.
-
(ad) pro se, Bal.
-
(ae) Bal. (omission)
-
(af) Bal. (omission)
-
(ag) Bal. (omission)
-
(ah) cetera, Bal.
-
(ai) MCCCXXII, Bal.
-
(aj) dictum, Bal.
-
(ak) Bal. (omission)
-
(al) Bal. (omission)
-
(am) dumtaxat procedendo, Bal.
-
(an) hoc, Bal.
-
(ao) Bal. (omission)
-
(ap) remittendum, Bal.
-
(aq) per procuratorem, Bal.
-
(ar) supradicte, Bal.
-
(as) consultatione, Bal.
-
(at) precedente, Bal.
-
(au) Bal. (omission)
-
(av) procedentibus, Bal.
-
(aw) contraxerint, Bal.
-
(ax) Bal. (omission)
-
(ay) similiter, Bal.
-
(az) supradicta, Bal.
-
1. 24 maii 1307.
Informations
Acte
aposcripta
admin
(CIHAM (UMR 5648)), dans
APOSCRIPTA database
APOSCRIPTA database – Lettres des papes, dir. J. Théry, CIHAM/UMR 5648, éd. électronique TELMA (IRHT), Orléans, 2017 [en ligne], acte n. 20091 (aposcripta-78), http://telma-chartes.irht.cnrs.fr/aposcripta/notice/20091 (mise à jour : 07/12/2020).