Général
-
Benoît XI (1303-1304)
-
Pour mémoire perpétuelle de la chose
-
XIII kalendas martii, anno primo
-
-
Latran
-
Bulle (ad perpetuam rei memoriam)
-
[Expédition] E1. FRANCE, Dijon, Archives départementales de la Côte-d’Or, 53 H 930-1 (fonds des Dominicains de Dijon). Bulle manquante.
-
[Registre de la chancellerie apostolique] R. CITÉ DU VATICAN, Archivio apostolico Vaticano, 51, n. 67, fol. 210v.
-
[Vidimus] V1. FRANCE, Dijon, Archives départementales de la Côte-d’Or, 49 H 1 (fonds des Cordeliers de Dijon). Vidimus par l'official de Langres, daté de juillet 1304.
-
Ici reprise de Charles Grandjean, Le Registre de Benoit XI (1303-1304), Paris, 1883-1905, n. 1170 [en ligne], d'après R.
-
Ripoll, II, 88.
-
Speculum Minorum, 1509, tract. 2, fol. 122r [en ligne].
-
Potthast, Regesta pontificum Romanorum, n. 25370 [en ligne].
-
Constitutionem edit in qua jura fratrum Praedicatorum et Minorum, ex una parte, necnon cleri parochialium ecclesiarum, ex altera, super praedicationibus faciendis, audiendis confessionibus, et corporibus defunctorum tumulandis recenset ac describit. Constitutionem vero quae incipit Super Cathedram, a Bonifatio papa VIII super praedictis articulis promulgatam, revocat [Grandjean].
-
Benedictus episcopus, servus servorum Dei, ad perpetuam rei memoriam.
Inter cunctas sollicitudines nostras, quibus nos pastorale premit officium et debitum apostolice servitutis astringit, illa debet esse precipua ut gregi dominico nobis superna dispositione commisso animarum cura non desit, ne illum lupus rapax, antiquus serpens humani generis inimicus invadat, ejusquea sanguis de nostris (quod absit !), id clamante propheta, manibus requiratur. Debemus insuper quantum ex alto permittitur pacem inserere, removere scandala, jurgiorum amputare materiam et intelligere super pauperem et egenum, quia non in finem oblivio erit pauperis et patientia pauperum non peribit in finem.
Sane dudum bone memorie Bo[nifacius] papa VIII, predecessor noster, quandam specialem inter prelatos, rectores, seu sacerdotes et clericos parrochialium ecclesiarum ex parte una, et Predicatorum et Minorum ordinum fratres ex altera, super faciendarum predicationum, audiendarum confessionum per eosdem fratres, ac de eis relictis et de funeralibus canonice portionis articulis constitutionem edidit, certum hiis modum imponens, prout in eadem constitutione plenius continetur.
Sed pro quam intendebat quiete turbatio nata est, pro concordia sunt suborta dissidia, et pullulate inquietudines pro tranquillitate noscuntur; sicque dum ansam solvisse se credidit nodum ligasse videtur, et septem uno hydre amputato capite suscitasse. Nec mirum, quia plerumque pariunt novitates discordiam, presertim dum ab eo, quod diu equum visum est, per novam constitutionem receditur, nec quare recedatur utilitas evidens vel alia causa subest.
Ideoque cupientes ut ipsi gregi cura nostra eo plenior impendatur, quo amplior in agro Domini operariorum numerus operetur, super egenum intendentes et pauperem ac novitatem removentes per eandem constitutionem inductam, statuimus de fratrum nostrorum consilio, ut ipsorum ordinum fratres, qui ad hoc deputati fuerint, in ecclesiis et locis eorum que impresentiarum habent et imposterum obtinebunt, ac in plateis comunibus seu publicis libere, absque diocesanorum et aliorum prelatorum petita licentia, valeant clero et populo predicare eisque proponere verbum Dei.
Caveant tamen omnino ne hora in qua diocesani predicti predicarent vel coram se facerent predicari, predicent iidem fratres. Putamus etenim dignum ut majori minor et superiori inferior deferat in hac parte, nisi forsan aliud circa hoc facerent de voluntate diocesanorum ipsorum, aut in studiis generalibus, diebus illis dumtaxat quibus sermones ad clerum fieri solent et solenniter predicari, sive mortuorum funeribus vel eorumdem fratrum festis specialibus seu peculiaribus, quia hiis casibus cum diocesani[s] in predicatione concurrere poterunt, predicarent. Ubi vero iidem diocesani convocarent generaliter ad se clerum aut aliqua ratione vel urgente causa illum ducerent congregandum, ea hora in studiis, memoratis diebus, sepedicti fratres ab hujusmodi predicatione cessabunt.
In ecclesiis autem parrochialibus fratres ipsi, invitis earum rectoribus seu sacerdotibus, nisi jussi a superioribus eorumdem non audeant predicare.
Sed quia multotiens propositum verbum Dei audientem a peccando non retrahit, idcirco post peccatum necessarium est sacramentum penitentie, circa quod, nisi articulus necessitatis occurrat, oris sacerdotib facienda confessio, prout scriptum est « corde ad justitiam creditur, ore autem fit confessio ad salutem » exigitur ; alias frustra esset in sacramento eodem sacerdotis, qui inter lepram et lepram debet discernere, ministerium institutum. Electi igitur ab eisdem fratribus ad audiendas confessiones et penitentias injungendas libere auctoritate apostolica, absque licentia diocesanorum vel aliorum prelatorum inferiorum exemptorum et non exemptorum quibus subsunt, qui ad confitendum accedant audiant, eis peccata sua confiteri volentes (non religiosos, qui secundum statuta suorum ordinum propriis prelatis confiteri debent [et] ne confiteantur aliis prohibentur), absolvant ipsisque penitentias salutares injungant infra sibi designatos terminos ad hujusmodi exercendum officium constitutos. Excommunicationis vero vel alias sententias per prelatos latas contra hoc vel in ejus fraudem denuntiamus irritas et inanes ; nec confessi ipsis fratribus peccata illa, de quibus confessi sunt eis et absoluti penitentes de illis, sacerdotibus propriis teneantur sicut et non tenentur iterum confiteri, non obstante constitutione generalis Concilii que sano intellectu, ne sequatur absurdum quod per penitentiam dimissa peccata quis confiteri debeat et quod liberatus debitor adhuc ad solvendum remaneat obligatus, intelligenda est, ut ex ea patet, de illis qui sua peccata legitime confiteri alii neglexerunt; sed sacerdotes ipsi taliter confessis et absolutis adstricti sint ministrare eucharistie et extreme unctionis etiam sacramentum.
Super confessione autem facta fratribus memoratis, cum hic de confitentis solius prejudicio, si falsum dicat, agatur, in judicio anime seu penitentiali foro stabitur simplici verbo illius, qui sacramenta petit predicta et dicit dictis fratribus se confessum. Duos tantum casus excipimus, si sacerdos asserat eum excommunicatum aut notorie peccatorem ; sed videat ne id dicat mendaciter aut in dolum vel fraudem, quia si hoc egerit a delicto tali, nisi plene satisfecerit, preterquam in morte absolvi nequeat, ne[que] de illo ad penitentiam aliter admittatur.
Ut autem diocesanis honor debitus reservetur, precipimus ut provinciales priores Predicatorum et ministri Minorum ordinum prefatorum per se vel alios verbo vel scripto eis significent, se fratres ad hujusmodi confessionum audiendarum et penitentiarum injungendarum officium elegisse, et non nominando aut coram ipsis sistendo eos nec illorum numerum exprimendo petant humiliter a diocesanis eisdem, quod iidem electi fratres de ipsorum beneplacito et licentia dictum possint in eorum civitatibus et diocesibus infra eis determinatos fines officium exercere. Quod si denegent vel intra triduum non concedant, extunc iidem fratres nichilominus auctoritate eadem hujusmodi officium exequantur. Datam vero licentiam per diocesanorum mortem nolumus terminari.
Per hoc autem non intendimus quod sepedicti fratres, qui ad hoc eliguntur officium exercendum, plus habeant in audiendis confessionibus et penitentiis injungendis, quam parrochiales sacerdotes noscuntur habere: sicque de casibus episcopis et superioribus quos inferius annotamus ac Sedi Apostolice reservatis se nullatenus intromittent.
Observent ergo sollicite dicti fratres ne ad confessionem recipiant criminosos criminibus, pro quibus esset solennis penitentia indicenda: modo eodem excommunicatos respuant et clericos, qui propter delictum irregularitatem aliquam incurrerunt. Inconveniens etenim existimamus ut a peccato absolvat qui penitentiam ei debitam imponere, aut irregularitatis penam peccati sequelam vel excommunicationem (que infligitur maxime a jure, quandoque pro crimine, queve ab Ecclesia et per consequens a participatione sacramentorum ecclesiasticorum excludit) removere non potest. Incendiarios etiam eosque qui tam enormibus sunt irretiti peccatis, quod ea rationabilis consuetudo prescripta canonice in episcopatibus aliquibus reservavit episcopis, similiter non admittant ; quam consuetudinem, ex causa que juste ad id animum nostrum movet, solummodo circa voluntarie homicidas, falsarios, ecclesiarum immunitatis et libertatis ecclesiastice violatores et sortilegos approbamus. Quod si forsan, antequam ab eo qui potestatem habet absolvi possint, mors talium confiteri volentium verisimiliter timeatur, etiam in predictis casibus sepefati fratres eis confiteri volentes audiant ipsisque beneficium absolutionis impendant, sed subeant juramentum quod liberati se suis episcopis et excommunicatoribus presentabunt, excommunicantium super hiis pro quibus ab eis excommunicati erant, et episcoporum pro peccato hujusmodi parituri mandatis.
Verum, quia post baptismum inter cetera magis ad salutem [propitia fore noscitur] propositio verbi Dei, quo audientes illud, que est victoria nostra, instruuntur in fide, docentur fugienda fugere et sectanda sectari, ac quo per peccatum lapsi resurgunt et penitentie sacramentum perficitur, grandis nobis sollicitudo incumbit, ut tales ad hoc promoveantur fratres, qui oleo dulcedinis verbi ejusdem nostros foveant subditos, a peccatis prohibeant, increpationis vino peccatorum suorum mordeant vulnera, eosque ad illa penitentia acrimonia purgandum et tergendum provocent et inducant. Ad id vero exequendum scientia hujus legis exposcitur, desideratur ordo, et vite integritas etiam postulatur. Scriptum est enim : « Tu scientiam repulisti et ego te repellam, ne sacerdotio fungaris mihi, quia labia sacerdotis custodiunt scientiam et legem exquirunt de ore ejus ». Alias, prout ad eum pertinet, inter peccatum et peccatum non posset discernere, nec peccator existens Dei deberet narrare justitiam et testamentum illius assumere per os suum; nam cujus vita despicitur, consequens est ut ejus predicatio contempnatur. Quare decernimus ut magister et minister generalis ac priores et ministri provinciales Predicatorum et Minorum ordinum prefatorum vel eorum vicarii, de discretorum consilio, ad tam salubre officium fratres divina scientia doctos, discretione vigentes, vita probatos et expertos moribus, alioquin districtam reddant in futuro examine rationem, eligant et assumant : sic enim quod predicabunt facient, que arguent operari cessabunt, et in eis edificabitur populus verbo pariter et exemplo.
Ceterum, licet sicut predicitur, de necessitate non sit iterum eadem confiteri peccata, tamen quia propter erubescentiam que magna est penitentie pars, ut eorumdem peccatorum iteretur confessio, reputamus salubre, districte injungimus ut fratres ipsi confitentes attente moneant et in suis predicationibus exhortentur, quod suis sacerdotibus saltem semel confiteantur in anno, asserendo id ad animarum profectum procul dubio pertinere.
Porro, ut circa sepulturam apud loca eorumdem fratrum eligentium sepeliri et portionem canonicam de relictis eisdem fratribus minime detrahendam nequeat imposterum dubitari, jubemus ut corpora defunctorum, qui apud eos elegerunt dum viverent sepulturam, processionaliter cum cruce, turibulo et aqua benedicta, cantando seu legendo officium mortuorum vel psalmos et alienas ingrediendo parrochias, possint assumere et ad suas deferre ecclesias tumulanda.
De quibuscumque vero relictis prefatis fratribus in communi vel singulis in ultimis decedentium voluntatibus, sive apud eos sepeliendi sint sive alibi, nulla per parochiales sacerdotes morientium, a qua fratres ipsos liberos esse volumus, canonica portio, et multo minus per episcopos episcopalis quarta, cum eis tanquam exempti non subsint, nec etiam debita jure parrochie, si forsitn cathedralis defunctorum esset parrochialis ecclesia, detrahatur.
De funeralibus autem medietatem, si comode divisionem recipiant, alias ejusdem medietatis extimationem solvant parrochiali ecclesie et sacerdotibus antedictis. Funeralia vero intelliguntur hoc casu que cum funere deferuntur ; de candelis autem quas fratres portant portio non petatur.
Moneant autem iidem fratres et pro posse inducant confitentes sibi, ut de propriis bonis suis parrochialibus ecclesiis earumque sacerdotibus competenter relinquant, et que eis debent parochialia jura reddant.
Ad hec non murmuret, quesumus, secularis clerus ; non gerant moleste prelati quod circa premissa sic duximus providendum. Attendant quanta ex hiis, que in primis duobus articulis statuta sunt, salus animarum proveniat ; advertant quanta tolluntur jurgia, et prudenter considerent quod eorum onera cum aliis nostro beneficio salubriter et quasi necessario partiuntur.
Circa tertium vero articulum diligenter intelligant, quod fratres ipsi hec per privilegia Romanorum pontificum eis benigne concessa ante constitutionem eandem hactenus habuerunt, quodque sunt pauperes, nichil habentes singuli nec in communi, rustica predia imo nec urbana vel mobilia, eorum alter vel etiam universi mendicant victum, querunt vestitum, et eatenus subsistere possunt quatenus vel vivorum pietas aut morientium caritas eis necessaria subministrat.
Quis ergo non misereatur eorum, qui omnia voluntarie hujusmodi etiam reliquerunt ? Quis non compatiatur eisdem operantibus tam utiliter in agro predicto ? Certe nullus, nisi qui triturantis bovis os impie alligare velit, aut eos subtractis alimentis necare. Inopes patrimonii onera ipsa non habendi necessitate non sustinent, et a curialibus res ecclesiis vel piis locis donatas a quarte prestatione seu lucrativorum inscriptionibus lex facit immunes, relicta pauperibus non patiuntur Falcidiam, et legata ad fabricam vel pro ornamentis ecclesie aut ad divinum cultum perpetuum solutioni non subjacent canonice portionis. Pauperes autem, ut dictum est, sunt fratres, et quod eis relinquitur aut in sua alimenta erogant, aut in fabricam sive cultum divinum et ecclesie ornamenta convertunt; propter que nos, qui debemus intelligere super egenum et pauperem et non oblivisci eorum, cum humanitatis sit etiam secularis principis prospicere egenis et dare operam ut pauperibus alimenta non desint, non tam pie quam quodammodo juste in eodem articulo egimus, eosdem ut premittitur reddendo fratres ab onere canonice portionis exemptos.
Hec autem, dicta constitutione que incipit « Super Cathedram », quam penitus revocamus, aliisque quibuscumque constitutionibus specialibus et generalibus, statutis, privilegiis, indulgentiis sub quacumque forma verborum concessis, etiam si de eis de verbo ad verbum vel aliquorum nominibus in nostris litteris oporteret fieri mentionem, conventionibus, pactis, juramentis, sententiis et consuetudinibus contrariis nequaquam obstantibus, inviolabiliter observari sancimus.
Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostrorum statuti, denuntiationis, exceptionis, preceptorum, approbationis, visionis, voluntatis, exemptionis, revocationis et sancionis infringere vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attemptare presumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli, apostolorum ejus, se noverit incursum.
Datum Laterani, XIII kalendas martii, pontificatus nostri anno primo. -
(a) cujusque R.
-
(b) sacerdotis R.
-
Voir aussi les mandements faits à divers prélats pour exécution de la présente bulle (cf. APOSCRIPTA n. 27120).
Voir également la bulle de Boniface VIII "Super cathedram preminentie", datée du 18 février 1300 (cf. APOSCRIPTA n. 4394).
Informations
Acte
Antonin
Bourquin
(CIHAM (UMR 5648)), dans
APOSCRIPTA database
APOSCRIPTA database – Lettres des papes, dir. J. Théry, CIHAM/UMR 5648, éd. électronique TELMA (IRHT), Orléans, 2017 [en ligne], acte n. 176425 (aposcripta-27121), http://telma-chartes.irht.cnrs.fr/aposcripta/notice/176425 (mise à jour : 26/06/2023).